Jahon
moliyaviy-iqtisodiy inqirozi boshlanishiga qadar turizmning barqaror taraqqiy
etayotganligi va uning istiqboli, ushbu
sohani “kelajak industriyasi” sifatida e’tirof etishga asos bo‘lgan edi. Mamlakatimizda turizm faoliyati
mustaqillikning dastlabki kunlaridanoq iqtisodiy taraqqiyotning ustuvor
yo‘nalishi sifatida talqin qilinib, unga e’tibor davlat siyosati darajasiga
ko‘tarilgan. Soha rivoji uchun zaruriy
tashkiliy-huquqiy mexanizmlar vujudga keltirilib, hukumat tomonidan tegishli
me’yoriy hujjatlar qabul qilindi va bu boradagi ishlar hozir ham davom etmoqda.
Hozirgi paytda turizm
sohasining umumiy rivojlanishi va raqobatbardosh turistlik mahsulot yaratish maqsadida,
tarmoqda zaruriy islohotlar izchillik bilan amalga oshirilmoqda. O‘zbekistonning
turizm sohasidagi islohotlarni shartli ravishda to‘rt bosqichga ajratsak bo‘ladi.
Birinchi bosqichda tarmoqda yangi boshqaruv tizimini
shakllantirish, turistlik biznesni yuritishga yordamlashadigan qo‘shimcha biznes
turlarini yaratish, sohaga xizmat qiladigan bank, audit, maslahat xizmatlarini tashkil
etish, viloyatlarda turizm tarmog‘ining mintaqaviy bo‘linmalarini tuzish, xalqaro
miqyosda turizm mahsulotini reklama qilish,
xususiylashtirilgan turistlik korxonalarni litsenziyalashtirish kabi masalalarga
alohida e’tibor berildi. 1992 yilda respublikada «O‘zbekturizm» Milliy kompaniyasi
tashkil etildi va turizm sohasida barcha tashkiliy, boshqaruv hamda muvofiqlashtirish
funksiyalarini amalga oshira boshladi. 1993 yilda «O‘zbekturizm»
Milliy kompaniyasi
Butunjahon turistlik tashkilotga (BTT) haqiqiy a’zo bo‘lib kirdi va bu o‘z
navbatida xalqaro turizmni rivojlantirishda muhim omil bo‘lib xizmat qildi.
1994 yilda BMT ning YUNESKO tashkilotining hamda O‘zbekiston hukumatining tashabbusi
bilan Samarqand shahrida Buyuk Ipak yo‘lidagi shaharlarda xalqaro turizmni rivojlantirish
bo‘yicha Samarqand deklaratsiyasi qabul qilindi.
Bu bosqich
mobaynida, ya’ni 1994 yilda ishlab chiqilgan «Turistlik korxonalarni xususiylashtirish va
davlat tasarrufidan chiqarish dasturi» chuqur tizimli - institutsional o‘zgarishlarni
amalga oshirishda juda katta ahamiyat kasb etdi. 1994-1995 yillar mobaynida «O‘zbekturizm»
Milliy kompaniyasining 87,8% turistlik ob’ektlari xususiylashtirildi va davlat tasarrufidan
chiqarildi.
Amalga oshirilgan
o‘zgarishlar turistlarni qabul qilish shaklini jadallik bilan rivojlantirdi.
1995 yilda qabul qilingan O‘zbekiston Respublikasi
Prezidentining «Buyuk Ipak yo‘lini qayta tiklash va xalqaro turizmni rivojlantirish»
to‘g‘risidagi Farmoni[1] Buyuk Ipak yo‘lida turistlik mahsulotni tiklash
borasida strategik harakterga ega bo‘ldi. Bu o‘z navbatida O‘zbekiston turizmi sohasidagi
islohotlarning ikkinchi bosqichini boshlab
berdi. Natijada Buyuk Ipak yo‘lidagi shaharlar va turistlik manzillar ro‘yxatga
olindi, Imom al-Buxoriy, Bahouddin Naqshband, Abduholiq G‘ijduvoniy, Ahmad al-Farg‘oniy,
Imom al-Motrudiy, Mahmudi A’zam, Hakim at-Termiziy, Hazrati imom, Shayx Shamsiddin
Kulol, Burxoniddin Marg‘unoniy, Buxorodagi
Chor Bakrlari kabi allomalarimizning maqbaralari ta’mirlandi va ziyoratgoh majmualarga
aylantirildi, Toshkent shahrida muntazam ravishda xalqaro turistlik yarmarka tashkil
etila boshlandi, mehmonxonalardagi xalqaro talablarga javob beruvchi o‘rinlar soni
4,8 barobarga ko‘paytirildi.
O‘zbekistonda
2005 yil 1 yanvar holati ma’lumotlariga ko‘ra, jami turistlik faoliyat bilan shug‘ullanadigan
tashkilotlarning soni 351 tani tashkil etgan. Shundan, 290 tasi xususiy turistlik
firmalar bo‘lib (83 %), ularning xizmat ko‘rsatish sohasidagi ulushi 90% ni tashkil
etgan. Quyidagi 1.1. jadvalda turizm sohasidagi davlat va nodavlat turistlik korxonalarning
dinamikasi va daromad hajmining taqqoslanishi berilgan.
Turizm sohasidagi davlat va nodavlat turistlik korxonalarning
rivojlanish dinamikasi va daromad hajmining taqqoslanishi
Yillar
Ko‘rsat
kichlar
|
1995
|
1996
|
1997
|
1998
|
1999
|
2000
|
2001
|
2002
|
2003
|
2004
|
Turistlik – ekskursiya xizmatlarida
|
||||||||||
Davlat korxonalari
|
42,0
|
30,1
|
11,6
|
11,6
|
13,2
|
5,6
|
8,7
|
21,1
|
3,7
|
4,7
|
Nodavlat koxonalar
|
58,0
|
69,9
|
88,4
|
88,4
|
86,8
|
94,4
|
91,3
|
78,9
|
96,3
|
95,3
|
Shundan, to‘g‘-ridan-to‘g‘ri
yo‘naltirilgan xorijiy investitsiyalar
|
0,5
|
0,5
|
0,2
|
3,2
|
5,2
|
2,6
|
6,6
|
4,4
|
11,5
|
8,5
|
Mehmonxona xo‘jaligida
|
||||||||||
Davlat korxonalari
|
56,6
|
32,1
|
28,3
|
37,3
|
55,5
|
66,3
|
73,7
|
67,5
|
62,5
|
48,5
|
Nodavlat koxonalar
|
43,4
|
67,9
|
71,7
|
62,7
|
44,5
|
33,7
|
26,3
|
32,5
|
37,5
|
51,5
|
Shundan, to‘g‘-ridan-to‘g‘ri
yo‘naltirilgan xorijiy investitsiyalar
|
28,0
|
20,1
|
50,0
|
16,8
|
19,8
|
15,3
|
9,8
|
14,5
|
14,7
|
34,0
|
Manba: O‘zbekiston Respublikasi Davlat Statistika Qo‘mitasi
Turizm sohasidagi
islohotlarning uchinchi bosqichida, ya’ni,
1999 yil 15 aprelda O‘zbekiston Respublikasi
Prezidentining «2005 yilgacha bo‘lgan davrda O‘zbekiston turizmini rivojlantirish davlat dasturi to‘g‘risida»gi
Farmoni e’lon qilindi. Buning asosida turizm sohasidagi bozor munosabatlari uzil-kesil
yo‘lga qo‘yildi hamda dunyo bozori bo‘yicha
raqobatbardosh turistlik mahsulot yaratila boshlandi, turizm tizimini boshqarishning
markazlashtirilishiga chek qo‘yildi. Ko‘pchilik turistlik ob’ektlar o‘zlarini o‘zlari
boshqara boshlashdi, xizmat bozorida raqobatlasha olmaydigan korxonalar yopilib,
samarali ishlovchi yangi korxonalarga o‘rin ochib berildi.
2000 yildan
boshlab, Respublikamiz turizmi yuqori sur’atlar bilan rivojlana boshladi.
Turizmdan olinayotgan daromadlar yiliga 30 va undan ortiq foizlarda o‘sdi. 2001
yil oxirida Afg‘onistondagi tolibonlarga qarshi harakatlarining boshlanishi
o‘lkamizga kelayotgan turistlar oqimini ikki yil davomida ancha kamaytirib yuborganidan
so‘ng, 2003 yilning 2-yarmiga kelib o‘lkamiz turizmi yana o‘zini o‘nglab oldi.
Sharqiy Osiyoda o‘tgan yillarda tarqalgan odatdan tashqari Pnevmaniya (Sars) va
Parranda grippi kabi kasalliklar O‘zbekiston
turizmiga 2001 yil 11 sentyabr voqealaridek kuchli ta’sir ko‘rsata
olmadi.
O‘zbekistonga
2004 yilda turistlar oqimining mintaqaga tashrif buyurishi diagrammada
ko‘rsatilgan, unga ko‘ra turistlar oqimi Sharqiy Osiyo, Tinch Okeani mintaqa
aholisi va Yevropadan kelishgan. Butunjahon Turistlik Tashkiloti (BTT)
tomonidan o‘rnatilgan tasnif bo‘yicha, barcha sobiq ittifoq hamdo‘stlik
mamlakatlari Yevropa mintaqasiga kiradi. Shuning uchun O‘zbekistonga qo‘shni
hamdo‘stlik mamlakatlaridan keluvchi turistlar ham Yevropa mamlakatlaridan kelgan
hisoblanadi.
Xorijiy turistlarning turistlik
tovar va xizmatlarga bo‘lgan talab tarkibini va hajmini tahlil qilishda keluvchilarning
maqsadlari bo‘yicha strukturasi muhim ahamiyatga ega. Uning 2000-2004 yillardagi
o‘zgarish dinamikasi diagrammada ko‘rsatilgan.
Jami keluvchi turistlarning
soniga nisbatan 2004 yilda dam olish va sog‘lomlashtirish maqsadida kelganlar
13,1 % ni, tadbirqorlik va kasbiy maqsadlarda kelganlar 21,9 % ni, boshqa va shaxsiy
maqsadlarda keluvchilar soni 65% ni tashkil
etdi.
Hozirgi paytda turizm sohasidagi islohotlarning to‘rtinchi bosqichi boshlangan bo‘lib, unda
xususiy turistlik tashkilotlar assotsiatsiyasiga va tashkil etiladigan boshqa turistlik
assotsiatsiyalarga (masalan, Gid—tarjimonlar assotsiatsiyasi, Mehmonxona egalari
assotsiatsiyasi, Transportchilar assotsshsiyasi) «O‘zbekturizm» Milliy kompaniyasining bir qator vakolatlarini
o‘tkazish ustida izlanishlar olib borilmoqda. Bu o‘lkamiz turizm bozorida faoliyat
yurituvchi korxonalarimizning yanada tezroq sur’atlarda rivojlanishlariga yordam
beradi.
«O‘zbekturizm» MK ekspertlarining bashorati
bo‘yicha O‘zbekistonda 2010 yilgacha jami 1007 mehmonga mo‘ljallangan 56 ta mehmonxona
quriladi. Ichki va tashqi turizmning rivojlanishi 626 mingdan 2010 yilda 2.2 mln.ga
yetadi, yani 3.5 martaga oshadi. Bizga keluvchi turizmning hajmi 1,0 mln. nafar
kishiga yetadi. Turizm faoliyatidan olinadigan foyda 9 martaga oshishi, shundan
xizmatlar eksporti 4-3 martaga ko‘payishi kutilmoqda. Shular evaziga
respublikamizda 1000 dan ortiq yangi ishchi joylari tashkil qilinadi va 2000
ziyod soha mutaxassislari tayyorlanadi, shulardan 45 % oliy ma’lumotli bo‘ladi.
O‘zbekistondagi turizm
sohasining 2000-2008 yillar davomidagi rivojlanish dinamikasini «O‘zbekturizm» Milliy
kompaniyasining statistik ma’lumotlari ko‘rsatmoqda
( jadval 1.2.).
Jadval 1.2.
2000-2008
yillar davomida O‘zbekistan Respubliki bo‘yicha turitlik xizmatlar asosiy kursatgichlarining
o‘zgarish dinamikasi
№
|
Ko‘rsatgichlar
|
Jami
|
2000
|
2001
|
2002
|
2003
|
2004
|
2005
|
2006
|
2007
|
2008
|
1
|
Xizmatlar hajmi – jami mln.so‘m
|
210931,3
|
6882,1
|
10118,9
|
15778,3
|
17528,1
|
17926,3
|
40013,9
|
45850,3
|
56833,4
|
74400,3
|
2
|
Daromad - jami mln.so‘m
|
4578,01
|
443
|
1111,8
|
-166,5
|
150,61
|
-258,7
|
758,4
|
1036,4
|
1503
|
2419,7
|
3
|
Turistlarga xizmat ko‘rsatish–ming kishi
|
5621,73
|
770,2
|
712,8
|
709,1
|
719,9
|
720,2
|
608,9
|
656,7
|
723,93
|
791,4
|
Shu jumladan
|
|||||||||||
qabul
|
4049,63
|
552,8
|
529,9
|
445,5
|
471,43
|
504,2
|
475,5
|
493,6
|
576,7
|
649.0
|
|
ulardan xorijiy
|
2057,62
|
278
|
231,43
|
198,15
|
230,44
|
261,6
|
241,9
|
272,6
|
343,5
|
370,1
|
|
jo‘natish
|
1571,87
|
217,4
|
182,9
|
263,6
|
248,47
|
215,8
|
133,4
|
163,1
|
147,2
|
142,3
|
|
xorijga
|
283,68
|
49,04
|
36,79
|
39,27
|
52,98
|
32,9
|
23,5
|
23,8
|
25,4
|
30,4
|
|
MDH davlatlariga
|
116,76
|
14,3
|
8,38
|
21,44
|
16,34
|
22,4
|
22,8
|
3,7
|
7,4
|
73,6
|
|
O‘zbekiston Respublikasi
|
1170,83
|
154,06
|
137,73
|
202,29
|
179,15
|
160,5
|
87,1
|
135,6
|
114,4
|
104,5
|
|
4
|
Kishilik – kunlik
|
12482,4
|
1741,3
|
1590,6
|
1399,6
|
1396
|
1375,7
|
1399,4
|
1850,7
|
1729,1
|
1896,5
|
5
|
Xizmatlar eksporti, ming AQSH dollarida
|
244669,1
|
27295
|
22215,3
|
21546
|
23581
|
28020
|
28132,5
|
42745,9
|
51133,4
|
62812,7
|
[1] «Халқ сўзи» газетаси, 1995 йил 3 июн
Комментариев нет:
Отправить комментарий